De menselijke geest heeft een wonderlijke behoefte om te begrijpen. Schijnbaar zonder enige inspanning neemt ze voortdurend informatie op, ordent, selecteert en interpreteert. Zonder enige moeite ook formuleert ze ideeën over hoe de werkelijkheid in elkaar zit, over hoe we de toekomst kunnen beïnvloeden en hoe we kunnen streven naar het ultieme geluk. De enorme chaos die we werkelijkheid noemen, wordt geordend in de hoop dat we het begrijpen.

U – de lezer – zal dat herkennen. Waarom heeft u immers dit boek opgepakt? Waarom bent u geïnteresseerd in mijn ideeën? Hoewel ik hoop dat het u zal boeien, is dit boek niet als vermaak of tijdverdrijf bedoeld.

U wilt begrijpen. Begrijpen waarom we leven, of God bestaat, welke religie u moet aanhangen, of er leven is na de dood. U wilt weten welke politieke partij de waarheid verkondigt, welke model de beurskoersen het beste voorspelt, welke school uw kinderen de beste basis geeft voor het leven. In tijden van tegenspoed, ziekte of armoede, vraagt u: waarom ik? Of: waarom mijn familie? U wilt antwoorden. U wilt de waarheid.

En op één of andere manier heeft de titel van dit boek, het stukje op de kaft of een boekbespreking u doen geloven dat mijn ideeën u daarbij kunnen helpen. Ik hoop dat het gaat lukken. Maar heeft u zich afgevraagd waarom u juist dit boek koos? Of waarom uw partner of buurman dit boek nooit zal lezen?

Blijkbaar is de weg naar de waarheid geen uitgestippelde route.

Geloven
Het mooie is dat u niet de enige bent die probeert te begrijpen. Sinds mensenheugenis zijn mensen op zoek naar de waarheid, naar begrip van het leven. Met zeer uiteenlopende resultaten.

Natuurlijk denken we dan als eerste aan al die Griekse filosofen uit de oudheid, die onder het genot van vele druiven, wijn en een zeer aangenaam klimaat nadachten over de geest, de wereld en de goden. Of aan iemand als Freud, die onder invloed van een heel andere cultuur en een heel ander klimaat met heel andere ideeën op de proppen kwam.

Een rondje filosofiegeschiedenis zal u heen en weer smijten tussen zeer uiteenlopende ideeën. Smijten, want het gaat hier niet om subtiele meningsverschillen. De mens is van nature goed; de mens is van nature slecht. De werkelijkheid bestaat alleen maar in de geest van het individu; de werkelijkheid is objectief en altijd aanwezig. Een pasgeboren kind is een onbeschreven blad; een pasgeboren kind is voorbestemd. Zie daartussen de waarheid maar te vinden.

Ook religie zal u wat dat betreft maar weinig houvast geven, hoewel veel mensen anders beweren. In tegenstelling tot de filosofie is de religie er niet in eerste plaats om de werkelijkheid te onderzoeken, maar een betekenis te geven, te verklaren. Per definitie vertelt een religie u hoe u zich moet gedragen en denken om verlicht te worden of na uw dood van hemelse genoegens te mogen smaken.

Dat betekent zeker niet dat de wereld daardoor overzichtelijker wordt. Er zijn zoveel godsdiensten en religieuze stromingen dat de verschillen en tegenstellingen minstens zo indrukwekkend zijn als in de filosofie. Zelfs religies die zijn vastgelegd in lijvige boeken, geven zoveel reden voor discussie dat er wellicht net zo veel religies zijn als religieuzen. Mogen we God vereren door beelden of niet? Mogen we condooms gebruiken ter preventie van AIDS of niet? Moet ik me kaalscheren en in een oranje gewaad muziek makend door steden trekken om verlicht te raken? Ben ik verplicht om ieder jaar te collecteren?

Uw antwoord is zo goed als het mijne.

Als je het over religie hebt moet je voorzichtig zijn. Ik wil u niet beledigen, ik wil niemand beledigen. Toch denk ik dat het een groot misverstand is om te veronderstellen dat een religie – welke religie dan ook – de waarheid verkondigt. Godsdiensten kunnen de waarheid niet verkondigen, want ze zijn niet gebaseerd op een universele logica. Niemand kan bewijzen dat God, de hemel of de hel bestaat, niemand kan onomstotelijk aantonen wat de zin van het leven is, niemand weet waarom we leven of kan bewijzen hoe we moeten leven.

Godsdienst is een aanname. Het beste dat ze ons te bieden heeft is een hypothetisch model van de werkelijk, een model dat ons kan helpen orde aan te brengen in de chaos. Godsdienst geeft betekenis aan anders schijnbaar willekeurige gebeurtenissen, aan het leven, aan wat het is en wat zou moeten zijn. En aan zingeving hebben we nou eenmaal behoefte. We observeren, ervaren en trekken onze conclusies. Dat is alles dat we kunnen doen. Dat is alles dat we er mee zouden moeten doen.

Wetenschap
En dan is er natuurlijk nog de wetenschap, die we rustig een moderne religie mogen noemen. De zoektocht naar objectieve, verifieerbare feiten heeft de mensheid heel wat opgeleverd, daar is maar weinig discussie over gaande. Het geloof in de wetenschap is voor veel mensen dan ook onomstotelijk. Maar is de wetenschap ook de weg naar de waarheid? Natuurlijk, de wetenschap heeft het leven een stuk aangenamer gemaakt. Het heeft ons leuke technische snufjes opgeleverd, betere voeding, mobiliteit, een betere gezondheid. We hebben een landkaart van onze genen, foto’s van sterrenstelsels op onvoorstelbare afstanden, inzicht in mysterieuze chemische reacties. Enzovoort.
...